This general juvenilization of behavior permits a more gregarious society.
Stephen Jay Could – Ontogeny & Phylogeny
Η νεοτενία είναι η διατήρηση χαρακτηριστικών της νεότητας στην ενήλικη ζωή ενός οργανισμού, μέσω καθυστέρησης ή επιβράδυνσης της ανάπτυξής του. Ο άνθρωπος θεωρείται είδος που επιδεικνύει νεοτενία σε σύγκριση με τα υπόλοιπα πρωτεύοντα. Σκεφτείτε τους χιμπαντζήδες, τα μωρά τους των οποίων τα πρόσωπα μας φαίνονται γερασμένα. Σκεφτείτε το στρογγυλεμένο κεφάλι των ανθρώπων, το επίπεδο πρόσωπο, τη λιγότερη τριχοφυΐα στα κορμιά μας, την αγάπη μας για το παιχνίδι που τη διατηρούμε έως το θάνατο – όλο αυτό τον παιδομορφισμό που μας χαρακτηρίζει.
Ο Stephen Jay Could στο Οντογένεση και Φυλογένεση υποστήριξε ότι η νεοτενία κρατά σημαντικό ρόλο στην βιολογική εξέλιξη, ο οποίος ήταν κρίσιμος και για την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, υποστηρίζοντας ότι η διατήρηση νεανικών χαρακτηριστικών στην ενήλικη ζωή μας μάλλον ώθησε αυτήν την εξέλιξη. Γι' αυτόν, η ανθρώπινη ευφυΐα, η ευελιξία και η δημιουργικότητα πιθανότατα προήλθαν από το βαθμό νεοτενίας του είδους μας - η επέκταση της παιδικής ηλικίας χάρισε στους ανθρώπους διευρυμένη περίοδο μάθησης, ευελιξία και ικανότητα κι αγάπη για καινοτομία. Κατά μία έννοια, η νεοτενία ίσως κατέστησε τους ανθρώπους πιο ανοιχτούς, πιο προσαρμοστικούς και πιο δεκτικούς σε πολιτισμό.
Πάμε τώρα Ιαπωνία. Παραδοσιακά, η ιαπωνική κουλτούρα επιβάλει σεβασμό για τους ηλικιωμένους, θεωρώντας τη μεγάλη ηλικία προϋπόθεση σοφίας, εμπειρίας και αρετής. Αυτός ο σεβασμός είναι ενσωματωμένος σε πολλές πτυχές της παραδοσιακής γιαπωνέζικης ζωής. Η κοινωνία της Ιαπωνίας χαρακτηρίζεται από ιεραρχία, στη δόμηση της οποίας η ηλικία παίζει πρωτεύοντα ρόλο. Κάθε χρόνο, την τρίτη Δευτέρα του Σεπτέμβρη, οι Ιάπωνες αποδίδουν το σεβασμό στους ηλικιωμένους πάνω στους οποίους χτίζεται το θεμέλιο της κάθε μελλοντικής γενιάς.
Ωστόσο στη σύγχρονη Ιαπωνία, ειδικά μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και το άνοιγμα της χώρας προς ή για άλλους την επιβολή της δυτική επιρροής, αναπτύχθηκε μια ισχυρή κυρίως ποπ κουλτούρα, βασισμένη στη νεανική ηλικία. Αυτή ώθησε και την αγάπη προς το νέο και το καινοτόμο των Ιαπώνων. Εμφανές αυτό στα μάνγκα και στα άνιμε όπου οι ενήλικες παρουσιάζονται με έντονα παιδικά χαρακτηριστικά, με νεοτενία, με παιδομορφισμό: μεγάλα κεφάλια, στρογγυλά πρόσωπα - baby faces - με μεγάλα μάτια μακριά το ένα από το άλλο, μικρά στόματα και μύτες, ψιλές φωνές, έντονη έκφραση και έκδηλο συναισθηματισμό. Και βέβαια γίνεται εμφανές και στο έργο του Μιγιαζάκι που απασχολείσαι το δημόσιο διάλογο πρόσφατα.
Πιστεύω ότι αυτή η υπερβολή, η μεγιστοποίηση της δυτικής επιρροής η οποία (το κρατάμε αυτό) βασίστηκε στα δικά τους εκφραστικά μέσα, αποτελεί και αντίδραση της κοινωνίας των Ιαπώνων στην άκαμπτη λατρεία της ιεραρχίας με το σεβασμό που περικλείει η λατρεία αυτή προς το παλιό, το γηρασμένο.
Ίσως είναι αυτό το δίπολο που κράτησε την κοινωνία στην Ιαπωνία και γενικά στην ανατολική Ασία σε δυναμική ένταση, με ρίζα στο σοφό παλιό και λατρεία, σχεδόν φετίχ, για το νέο. Κάτι που η Δύση δεν διαθέτει πλέον (στο βαθμό των χωρών της Άπω Ανατολής τουλάχιστον), αφού παρέδωσε τη σκυτάλη του πολιτισμού της στις ΗΠΑ, όπου ο νεοτερισμός θεοποιήθηκε - το μόνο ικανό και αναγκαίο - και η διατήρηση του παλιού απέκτησε το αρνητικό πρόσημο του συντηρητισμού. Νεοτερισμός που συχνά αγγίζει τον παλιμπαιδισμό τον οποίο, ειδικά οι Αμερικανοί, ενίοτε συγχέουν με πρόοδο στις ιδέες και στη σκέψη.
Κλείνοντας, κάποιοι υποστήριξαν ότι οι πληθυσμοί της Ανατολικής Ασίας εμφανίζουν εντονότερα χαρακτηριστικά νεοτενίας από τους υπόλοιπους πληθυσμούς ανθρώπων στον πλανήτη. Επειδή όπως ανέφερα προηγουμένως η νεοτενία πιθανά ώθησε την εξέλιξή μας, το επιχείρημα κρύβει τον κίνδυνο να βαδίσουμε σε ρατσιστικά μονοπάτια και κλείνω την αναφορά εδώ.