Skip to main content
Σάββατο 14 Δεκεμβρίου 2024
1955: τα γεγονότα της Τασκένδης
Κωστόπουλος Τάκης

Τα γεγονότα της Τασκένδης συνδέονται άρρηκτα με την ήττα μας το 1949 και την αποχώρηση των τμημάτων του ΔΣΕ στην Αλβανία, Βουλγαρία, Γιουγκοσλαβία. Η ηγεσία του ΚΚΕ με αρχηγό τον Νίκο Ζαχαριάδη διάλεξε τον εύκολο δρόμο για την αιτιολόγηση της ήττας αποδίδοντάς τη βασικά στο πισώπλατο χτύπημα, στην προδοσία του Τίτο. Ο Στάλιν δεν αντέδρασε γιατί τον βόλεψε η ερμηνεία αυτή στην αντιπαράθεσή του με τον Τίτο. Τα γεγονότα όμως είναι πεισματάρικα και έδειξαν πόσο αβάσιμες ήταν οι κατηγορίες.
    Έχω προσωπική γνώμη στο θέμα αυτό. Στο αποκορύφωμα των επιχειρήσεων του Γράμμου, το 1948 τον Ιούλιο, μας ανακοινώθηκε η απόφαση του Γραφείου Πληροφοριών (δεν υπήρχε πλέον Διεθνής, είχε αυτοδιαλυθεί από το 1943) με την οποία καταγγελλόταν ο Τίτο ως όργανο των ιμπεριαλιστών, προδότης, αποστάτης κ.λπ. Επειδή ο Εμφύλιος βρισκόταν σε εξέλιξη, η ηγεσία του ΚΚΕ ζήτησε από το Γραφείο Πληροφοριών να μη δημοσιευτεί η απόφαση για την καταδίκη του Τίτο γιατί είχαμε ανάγκη. Ο Τίτο όμως ήξερε καλύτερα κι απ’ τον Ζαχαριάδη ποια ήταν η απόφαση. Γι’ αυτό έλεγε το ίδιο διάστημα σ’ έναν από το ΠΓ (νομίζω στον ίδιο τον Ζαχαριάδη) με δάκρυα στα μάτια «καλά, ο Στάλιν λέει αυτά, εσείς, όμως, που ξέρετε καλύτερα, γιατί;». Ο Ζαχαριάδης όμως που δεν είχε ούτε τη θέληση ούτε το κουράγιο να αντιταχθεί σ’ αυτή την απόφαση επέμενε στην εφαρμογή της. Επομένως, του ταίριαζε να αποδώσει την ήττα στο κλείσιμο των συνόρων.
    Η προσωπική μου εμπειρία πάντως από τη στάση του Τίτο ήταν η εξής: στις 28-12-1948 με το πέρασμα των τμημάτων μας από το Βίτσι στο Καϊμακτσαλάν χτυπήσαμε την Έδεσσα με τα γνωστά αποτελέσματα και σε λίγες μέρες χτυπήσαμε την Αριδαία. Εγώ με το λόχο μου χτύπησα το χωριό Πιπεργιά όπου ήταν οχυρωμένη στο σχολείο μια διμοιρία στρατού και ΜΑΫδες. Στη μάχη αυτή τραυματίστηκα στις αρχές του Γενάρη του 1949 και μαζί με άλλους τραυματίες του ΔΣΕ περάσαμε τα γιουγκοσλαβικά σύνορα. Οι Γιουγκοσλάβοι μας δέχτηκαν, είναι αλήθεια, με κάποια ψυχρότητα, δικαιολογημένα άλλωστε, μας έδωσαν όμως τις πρώτες βοήθειες, κράτησαν μερικούς για περίθαλψη και τους υπόλοιπους με τρένα μας οδήγησαν στη Σόφια. Εγώ ήμουν τραυματισμένος στο χέρι, όχι πολύ σοβαρά, γι’ αυτό και βρισκόμουν σε κίνηση. Οι Βούλγαροι κράτησαν ορισμένους και τους υπόλοιπους μας έστειλαν με νοσοκομειακά βαγόνια στα σύνορα της Ρουμανίας. Οι Ρουμάνοι μας παρέλαβαν και μας μετέφεραν με πολυτελή βαγόνια στα Καρπάθια σε μια γραφική πόλη Σινάια. Τα βασιλικά παλάτια και το καζίνο αυτής της πόλης το οποίο είχαν μετατρέψει σε νοσοκομείο ήταν το μέρος όπου μείναμε μέχρι να αναρρώσουμε.
    Τον Απρίλιο, όσοι γίναμε καλά ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο από το Βουκουρέστι, τη Σόφια, τα Σκόπια, φτάσαμε στο Μοναστήρι (Μπίτολα). Από κει τη νύχτα με φορτηγά αυτοκίνητα του «προδότη» Τίτο μας ξεφόρτωσαν στο χωριό Λαιμός των Πρεσπών. Είμαστε γύρω στους 700. Προσκολλήθηκαν κι άλλοι από τις εφεδρείες και συγκροτήσαμε την 105η ταξιαρχία. Ποιος νοήμων άνθρωπος μπορεί να ισχυρίζεται ακόμη ότι μας έκλεισαν τα σύνορα, μας χτύπησαν πισώπλατα, μας πρόδωσαν...
    Αρχές 1955, μετά το θάνατο του Στάλιν και τις αποκαλύψεις Χρουσιώφ γι’ αυτόν, στην εφημερίδα «Προς τη Νίκη» ή «Νέος Δρόμος», δημοσιεύτηκε ένα άρθρο του Πάνου Δημητρίου, Β´ Γραμματέα της ΚΕΤ. Με το άρθρο αυτό θα έλεγε κανείς ότι έθετε κάπως δειλά στους συντρόφους τον προβληματισμό: αρκετά ρίχνουμε τις ευθύνες για την ήττα στον Τίτο, πρέπει να δούμε και τα δικά μας λάθη. Το άρθρο αυτό άγγιξε τις καρδιές όλων. Εξαγρίωσε όμως τον Ζαχαριάδη ο οποίος έφτασε εσπευσμένως στην Τασκένδη. Το διάστημα αυτό έλειπα στη Σαμαρκάνδη όπου συγκέντρωνα υλικό για τη διπλωματική μου εργασία. Ο Ζαχαριάδης επωφελούμενος από τη διαμάχη που είχε ξεσπάσει στην ηγεσία του ΚΚΣΕ ανάμεσα στο Χρουσιώφ από τη μια και το Μολότωφ, Σεπίλωβ, Καγκάνοβιτς από την άλλη –ανάλογοι σχηματισμοί ήταν και στο ΚΚΣΕ του Ουζμπεκιστάν– άρχισε να καλεί έναν έναν τους συντρόφους και αξιοποιώντας το κύρος του κατάφερε να μεταπείσει και να πάρει με το μέρος του την πλειοψηφία των κομμουνιστών.
    Έτσι η πλάστιγγα έγειρε επικίνδυνα εις βάρος αυτών που ήθελαν αλλαγή της κομματικής γραμμής τουλάχιστον στο πλαίσιο των αλλαγών που συντελούνταν στο ΚΚΣΕ. Ύστερα από λίγες μέρες ο Ζαχαριάδης συγκάλεσε σύσκεψη των στελεχών στη 13η πολιτεία. Ο ίδιος όμως το πρωί πήρε το αεροπλάνο κι έφυγε στη Μόσχα. Ανυποψίαστοι οι σύντροφοι ξεκίνησαν για τη σύσκεψη κι αντί για αυτήν τους περίμεναν τα παλικάρια του Ζαχαριάδη με ρόπαλα και παλούκια και τους τσάκισαν στο ξύλο. Έριξαν το προβοκατόρικο σύνθημα ότι δήθεν οι αντίπαλοι σκότωσαν το γιο του Ζαχαριάδη στην 7η πολιτεία που ήταν και η έδρα της ΚΕΤ του ΚΚΕ. Έξαλλοι για εκδίκηση οι κομμουνιστές έφτασαν στην 7η πολιτεία, έσυραν από τα γραφεία την ΚΕ και άρχισαν άγριο ξυλοδαρμό. Ο Πάνος Δημητρίου θύμα τους που του έκοψαν με τα δόντια το αφτί. Τα επεισόδια πήραν έκταση τόση που γέμισαν το νοσοκομείο από τραυματίες που, κατά σύμπτωση, ήταν όλοι αντίπαλοι του Ζαχαριάδη. Τότε μόνον επενέβη η αστυνομία, τους διέλυσε κι έκανε αρκετές συλλήψεις οπαδών του Ζαχαριάδη κυρίως, οι οποίοι πέρασαν από δίκες, καταδικάστηκαν πολλοί και στάλθηκαν εξορία προς Καζακστάν και Σιβηρία.
    Έτσι οι πολιτικοί πρόσφυγες χωρίστηκαν σε δυο παρατάξεις, τους «Ζαχαριαδικούς» που ήταν και η πλειοψηφία και τους «Αντιζαχαριαδικούς» ή τους «Αριανούς» –από το ψευδώνυμο του γραμματέα της οργάνωσης Χοτούρα Αριστοτέλη, Αριανού. Το μίσος ανάμεσα στις δυο παρατάξεις ήταν μεγάλο, ανδρόγυνα χώρισαν στα δυο. Μεγάλη ευθύνη φέρουν και οι Σοβιετικοί γιατί μετέφεραν τις δικές τους εσωκομματικές διαφορές και στο ΚΚΕ και όχι μόνο δεν απέτρεψαν τα θλιβερά γεγονότα αλλά τα υποδαύλισαν με τον τρόπο τους. Ενώ από τη μία μεριά καταδίκαζαν τους οπαδούς του Ζαχαριάδη για τα επεισόδια από την άλλη μας έλεγαν ότι ο Ζαχαριάδης είναι γραμματέας του ΚΚΕ και οφείλουμε υπακοή. Τα γεγονότα είναι γνωστά και τα έχουν διηγηθεί και πιο υπεύθυνα άτομα που πήραν μέρος σ’ αυτά, ενώ εγώ τότε απουσίαζα. Έγραψα στη γυναίκα μου, που με ενημέρωνε για το τι συνέβαινε, να μείνει στο πλευρό των αντιζαχαριαδικών κι ότι ο αλήτης αυτός που ακούει στο όνομα Ζαχαριάδης θα καθίσει μια μέρα στο σκαμνί. Το γράμμα αυτό δεν έφτασε ποτέ στα χέρια της. Το κατάσχεσαν οι οπαδοί του Ζαχαριάδη και το παρέδωσαν στον Κώστα Ζηγούρα ή Παλαιολόγο και τον Παντελή Βαϊνά, χωριανό της γυναίκας μου.
    Όταν ησύχασαν τα πράγματα και τελείωσε η πρακτική μου άσκηση επέστρεψα στην Τασκένδη. Ήταν έτοιμοι και τότε να με ξυλοκοπήσουν αν δεν επενέβαινε ο Κεντρικός διερμηνέας Αλ. Παρασκευόπουλος με τον οποίο μέναμε στην ίδια πολυκατοικία.
    Ο Ζαχαριάδης και οι οπαδοί του συνέχιζαν τη δράση τους. Ετοιμάζονταν να νομιμοποιηθούν στη συνδιάσκεψη της ΚΕ. Και θα το πραγματοποιούσαν αν δεν τους ακύρωνε τα σχέδια τους ο Ν. Χρουσιώφ με την προτροπή του η συνδιάσκεψη να γίνει μετά το 20ό συνέδριο που προετοίμαζε το ΚΚΣΕ για τις αρχές του 1956. Έτσι κι έγινε. Ο Ζαχαριάδης παραβρέθηκε στο συνέδριο αλλά με κομμένα τα φτερά. Κατά τη διάρκειά του ο Χρουσιώφ προετοίμαζε τη δημιουργία μιας επιτροπής από αδελφά κόμματα για να εξετάσουν την κατάσταση που προκλήθηκε στο αδελφό ΚΚΕ. Έτσι άνοιξε ο δρόμος για επεμβάσεις σε όποιο κόμμα επιθυμούσε το ΚΚΣΕ. Η Επιτροπή αποτελούνταν από το ΚΚΣΕ με επικεφαλής το μέλος του ΠΓ Κουουσίνεν (από όπου και η επιτροπή Κουουσίνεν), το γραμματέα του ΚΚ Ρουμανίας Γέργκυ Γεωργκίου Ντιέζ, το ΚΚ Βουλγαρίας, Τσεχοσλοβακίας, Πολωνίας. Το Μάρτη του 1956 συγκάλεσε την 6η ολομέλεια η οποία και καθαίρεσε από γραμματέα τον Ν. Ζαχαριάδη.
    Σ’ αυτό το σημείο κάνουμε μια ακόμη παρένθεση για την επίσκεψη του Μίκη Θεοδωράκη στην Τασκένδη, το Σεπτέμβρη του 1966. Ο Μίκης με το συγκρότημά του και βασικούς τραγουδιστές τη Μαρία Φαραντούρη και τον Αντώνη Καλογιάννη έδωσαν στην πόλη πάνω από δέκα συναυλίες. Τον υποδεχτήκαμε εγώ και άλλα 15 στελέχη με πρόσκληση του τότε γραμματέα Κώστα Τσολάκη (Γιάννο) αργότερα μέλος του ΠΓ του ΚΚΕ.
    Μας εντυπωσίασε το παράστημά του, η ευφράδειά του αλλά πιο πολύ η ανοιχτή σκέψη του και η παρρησία με την οποία εξέφρασε τα παράπονά του για τη στάση της ΣΕ απέναντι στο κίνημα που εκπροσωπούνταν από την ΕΔΑ στην Ελλάδα. Δεν έκανε όμως την ίδια εντύπωση και στην καθοδήγηση και ιδιαίτερα στο γραμματέα ο οποίος ταράχτηκε ακούγοντας τις επικρίσεις. Τι κακό είπε όμως ο Μίκης; Πρώτα εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του για τον τρόπο που τον υποδέχτηκαν –έναν μουσικό συνθέτη τέτοιου κύρους– για τα μικρόφωνα που του παρέσχον και ήταν άθλια, για τον Τύπο που παρέλειψε να τον προβάλει.
    Πιο πολύ όμως στάθηκε στο πολιτικό θέμα, τη στάση της ΕΣΣΔ απέναντι στο κίνημα και στην ΕΔΑ. Η βοήθεια που προσέφεραν, είπε, ήταν μικρή έως ανύπαρκτη στον διπλωματικό τομέα, πράγμα που φάνηκε αργότερα με τη στάση τους στη Χούντα. Εξέφρασε την πικρία του με την ελπίδα ότι θα φτάσουν στα αυτιά των Σοβιετικών. Στην Ελλάδα, είπε, υπολογίζουν στη ΣΕ, αλλά αυτή βρίσκεται σε απραξία. Ανέφερε ένα παράδειγμα: Όταν έγινε το συνέδριο της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη της ΕΔΑ κλήθηκε να συμμετάσχει και η ΚΟΜΣΟΜΟΛ. Κι όταν η ελληνική κυβέρνηση δεν επέτρεψε τη συμμετοχή της, η «Αρκούδα» τι έκανε; Δεν κούνησε το δαχτυλάκι της, ούτε μια τυπική διαμαρτυρία δεν εξέφρασε. Πώς θα έπειθε η ΕΔΑ τους δημοκρατικούς Έλληνες να την ακολουθήσουν αφού δεν μπορούσε να υποσχεθεί τη βοήθεια και τη συμπαράσταση της ΣΕ; Είπε και άλλα πολλά. Αποτέλεσμα; Ο Γραμματέας θορυβήθηκε τόσο που μας κάλεσε το βράδυ στο ξενοδοχείο για να του πούμε με τρόπο να μην εκφράζεται έτσι ανοιχτά ενάντια στη ΣΕ. Εγώ δεν πήγα, και δεν ξέρω τι έκαναν οι άλλοι. Ξέρω όμως καλά ότι την άλλη μέρα φρόντισα να συναντήσω το διερμηνέα της ΚΕ Παρασκευόπουλο, καθηγητή από το Σουχούμι, και να του μεταφέρω όλη τη συζήτηση γνωρίζοντας ότι σίγουρα θα φτάσουν στα αφτιά των Σοβιετικών. Με άκουγε έκπληκτος και δεν πίστευε όσα του έλεγα.
    Ο χρόνος περνούσε και η ηγεσία με τον Κ. Κολιγιάννη ετοίμαζε το ξεκαθάρισμα του κόμματος από τα ενοχλητικά στοιχεία. Ήθελε να απαλλαγεί από Παρτσαλίδη, Δημητρίου και άλλους στο τέλος του 1966. Συγκάλεσε στο Βουκουρέστι τη 10η ολομέλεια. Έφυγαν από την Τασκένδη όλα τα μέλη της ΚΕ, ταχτικά και αναπληρωματικά, απ’ ό,τι θυμάμαι, Τσολάκης, Παπακώστας Μήτσος, πρόεδρος του συλλόγου πολιτικών προσφύγων, ο Ψήλος, Γάτσος κ.ά. Κλήθηκαν και αντιπρόσωποι από την Ελλάδα οι οποίοι παρακολουθούσαν τις εργασίες από το διπλανό δωμάτιο, χωρίς δυνατότητα παρουσίας για λόγους ασφάλειας. Απ’ ό,τι πληροφορηθήκαμε είχαν πάει ο Χαρ. Δρακόπουλος, ο Μ. Γλέζος, ο Νικ. Καράς κ.ά.
    Η ολομέλεια κράτησε σχεδόν δυο μήνες χωρίς αποτέλεσμα για τον Κολιγιάννη. Αντιστάθηκαν οι εκπρόσωποι της Ελλάδας και πολλοί του εξωτερικού. Εμείς με ανησυχία ρωτούσαμε τι γίνεται. Στο διάστημα αυτό με πλησίασε ένας φίλος, ο μακαρίτης Γιάννης Βόγιας, μηχανικός, κολλητός του Τσολάκη, που δούλευε στο μηχανισμό της ΚΕ για να μου πει ότι η αιτία του κακού βρίσκεται στον «ραδιούργο» Παρτσαλίδη και μερικούς άλλους που πρέπει να διωχθούν. Καθαρή φραξιονιστική υπονομευτική δουλειά. Αρνήθηκα κατηγορηματικά να συνεχίσω τη συζήτηση. Τότε με παρακάλεσε, η συζήτηση να μείνει μεταξύ μας. Πέθανε και δεν θέλησα να χρησιμοποιήσω ώς τώρα το περιεχόμενο της συζήτησής μας.
    Όταν επέστρεψαν στην Τασκένδη όλοι μας θέλαμε να μάθουμε τι έγινε. Μας είπαν ότι συζητούσαν για τα προβλήματα των πολιτικών προσφύγων. Φυσικά δεν έπεισαν ούτε τον εαυτό τους: «Γιατί», τους είπαμε τότε, «δε μας καλέσατε όλους τους πρόσφυγες να σας πούμε τα προβλήματά μας; Δεν ήταν κομματικά μυστικά». Αντί για απάντηση, απορία ψάλτου βηξ.

(από το βιβλίο: Τάκης Κωστόπουλος, Με τους αντάρτες στη Δυτική Μακεδονία: Αναμνήσεις από Κατοχή, Εμφύλιο, Τασκένδη, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, Μαρτυρίες VII, Βιβλιόραμα-Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2006)